Son yıllarda, sağlık çalışanları, tıbbi uygulama hatalarını en aza indirgemek, hasta güvenliğini arttırmak ve sağlık hizmeti sunumunda kaliteyi iyileştirebilmek amaçları ile değişik yöntemleri kullanmaktadırlar. Bu yöntemlerden birisi “kontrol listeleri”dir. Atul Gawande’nin “The Checklist Manifesto” adlı kitabında, değişik sektörlerde ve sağlık hizmet sunumunda kontrol listelerinin olumlu etkileri analiz edilmiştir (Gawande, 2010).
Büyük hacimli ve kompleks yapıdaki uygulamalarda, kontrol listelerinin önlenebilir hataları en aza indirgediği, uygulamaların doğru ve daha güvenilir bir şekilde yapılmasını sağladığı gösterilmiştir. Bu bilgilerin değişik çalışmalarla doğrulanması ve paylaşılması sonrasında özellikle ameliyathanelerde “kontrol listesi” uygulamaları yaygınlaşmıştır. Bugün Amerika Birleşik Devletleri’nde önemli sağlık merkezlerinde ameliyathane kontrol listesi kullanımı %88.8’i bulmuştur. Ülkemizde ise bu yöntemi hala çok sınırlı sayıda sağlık merkezinin uyguladığı gözlenmektedir.
Kontrol listelerinin tanımı şu şekilde yapılmaktadır: Kontrol listeleri, sağlık hizmeti sunumunu iyileştirmek için, belirlenmiş günlük işlerin (görevlerin) ve/veya süreçlerin hatırlatılması amaçı ile geliştirilmiş belgelerdir. Kontrol listeleri spesifik tıbbi girişimleri, koruyucu önlemleri, verilen hizmetin tutarlı ve uyum içinde olmasını hatırlatmak ve değerlendirmek için hazırlanırlar.
American Hospital Association’ın (AHA) stratejik platformlarından birisi olan “Hospitals in Pursuit of Excellence” Haziran 2013’de bir rapor yayınladı,“Checklists to Improve Patient Safety”.
Rapora göre; sağlık uygulamalarında kontrol listelerinin kullanılması süreçlerde iyileşmeye ve hasta güvenliğinde olumlu sonuçlar alınmasına neden olmaktadır. Formalize edilmiş süreçler, bilgi eksikliğine bağlı tıbbi uygulama hatalarının azalmasını, uygun olmayan işlemlerin yapılmasını önlemektedir. Kontrol listeleri hasta yatışı, taburcu işlemleri, hasta transferleri gibi sık yapılan uygulamaların yanı sıra, ameliyathane, yoğun bakım, acil servis ve travma ünitesi gibi kompleks işlemlerin daha sık olduğu hasta bakım ünitelerinde de başarı ile kullanılmaktadır. Kontrol listeleri kullanımı sonucu, mortalite, komplikasyonlar, sağlık hizmetine bağlı yaralanma ve hasta hasarlarında önemli azalmalar saptanmıştır. Gawande’nin çalışmaları, ameliyathanelerde kontrol listesi kullanımı ile cerrahi komplikasyonlarda %36, mortalitede ise %47 azalma olduğunu göstermiştir.
AHA ve stratejik ortakları, kontrol listeleri ile gelen bu başarılı sonuçların ışığında sağlık uygulamalarında kontrol listesi uygulamaları ile daha iyi klinik sonuçların elde edilebileceği, hasta güvenliği ve kalite iyileştirmenin arttırılmasına katkıda bulunulabileceği 10 alan seçmiş ve bu alanlarda da halen kullanılmakta olan kontrol listelerinin yaygınlaştırılmasını, olmayan alanlarda ise yenilerinin hazırlanmasını önermiştir (Checklists to Improve Patient Safety, Health Research and Educational Trust, June 2013). Önerilen on alan şunlardır:
- İlaç yan etkileri (ADEs)
- Katetere bağlı üriner sistem infeksiyonları (CAUTIs)
- Santral katetere bağlı bakteremi (CLABSIs)
- Erken elektif doğum (EEDs)
- Düşme ve hareketsizliğe bağlı yaralanmalar (falls and immobility)
- Hastanede gelişen bası ülserleri (HAPUs)
- Önlenebilir erken-tekrar yatışlar (readmissions)
- Cerrahi alan infeksiyonları (SSIs)
- Ventilatöre bağlı veya ilişkili pnömoniler, diğer infeksiyonlar (VAPs-VAEs)
- 10.Venöz tromboembolism (VTEs)
Raporda her bir alan için önerilen kontrol listesi örneği de yer almaktadır. Konu ile ilgilenen, hasta güvenliği ve sağlık hizmeti sunumunda kalite iyileştirmeye önem veren tüm kurumların yararlanacağını ve uygulamaya koyacaklarını umut ediyorum.
Kontrol listeleri uygulamalarının başarılı olabilmesinin, listenin kalitesi, ciddi ve kanıta dayalı verilere dayanılarak hazırlanması, uygulayacak olan sağlık çalışanları tarafından kabul görmesi ve uyumuna bağlı olduğunu unutmamak gerekiyor. Kurumsal hasta güvenliği kültürü ne kadar kuvvetli ise başarı oranı o derecede yüksek olacaktır.
H. Erdal Akalın
İlgilenenlere Öneriler:
1. Gawande, A. The Checklist Manifesto. New York, NY: Metropolitan Books, 2010
2. Hales, B., Terblanche, M., Fowler, R. and Sibbald, W. Development of medical checklists for improved quality of patient care. International Journal of Quality in Health Care. 2008;20:22-30.
3. Checklists to Improve Patient Safety. Signature Leadership Series. Cynosure Health, Health Research & Educational Trust, June 2013 [Dosyayı indir…]