Zor bir dönemden geçiyoruz ülke olarak. Bu yıl 14 Mart Tıp Bayramı’nı böyle bir ortamda geçiriyoruz. Umarım daha iyi günlerde kutlama fırsatı buluruz gelecekte.

Bu hafta aynı zamanda “Hasta Güvenliği Farkındalık Haftası”.  Kısa süre önce “National Patient Safety Foundation” yeni bir rapor yayınladı; “Free from Harm”! Bugüne kadar yapılanlar ve yapılması gerekenler tartışılıyor bu raporda. Öne çıkan önemli konular arasında “kurumsal yaklaşımlar” ve “lider sorumlulukları” yer alıyor. Bu yazıda iki konuyu da sizlerle bir kez daha paylaşmak istedim.

2000 yılının başında Institute of Medicine’nın yayınladığı rapordan sonra “hasta güvenliği” ve “tıbbi uygulama hatalarının önlenmesi” en önemli konular arasında yer aldı. IoM sağlık hizmeti sunumunda 6 hedef koydu, iyileştirilmesi gereken:

• Hasta güvenliği
• Etkili/etkin klinik hizmet
• Hasta-odaklı yaklaşım
• Zamanında hizmet
• Verimli sağlık hizmeti sunumu
• Öğrenen bir kurum olma (Herkese eşit sağlık hizmeti).

Görüldüğü gibi “hasta güvenliği”  hedefler arasında en ön sırayı almakta. Hasta güvenliği ve tıbbi uygulama hatalarının tanımları ve bunların alt başlıkları daha önceki yazılarda tartışılmış idi. Bu yazıda daha çok “kurumsal yaklaşımlar” tartışılacaktır.

IoM raporlarında “nasıl bir sağlık hizmeti sunumu” gerekli sorusu sorulmakta ve beklentiler aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:

• Sağlık hizmeti sunumunda;
  • Kanıta dayalı karar verme
  • Güvenli sağlık hizmeti sunumu (hasta güvenliği)
  • Şeffaflık
  • Hasta ihtiyaçlarının karşılanması önceliği (hasta-odaklılık)
  • Sağlık hizmetinin koordinasyonu
  • İnformasyonun paylaşımı
• Sık karşılaşılan klinik durumlarda kanıta dayalı yaklaşım (rehberler, demetler, kontrol listeleri)
• Kolay uygulanabilir işlem ve süreçler
• Hizmet sunan ve alanlara (hastalar ve toplum) sürekli bilgi akımı (sağlık okuryazarlığı, sürekli profesyonel gelişim)

Sağlık Hizmeti Sunan Kuruluşlarda Hasta Güvenliği Kültürü 

 Hasta güvenliği kavramı kurumsal kültürün en önemli parçası olmalıdır. Organizasyonel (kurumsal) kültür tüm organizasyonu bir arada tutan tutkal, kompleks değerler manzumesi olarak tanımlanmaktadır.

Hasta güvenliği kültürü, hasta güvenliğinin kurumun en öncelikli konusu ve ortak değeri olarak kabullenilmesidir.

 Hasta güvenliğinin kurumsal kültürün bir parçası olduğunun göstergeleri aşağıda sıralanmıştır:

• Yüksek riskli ve hata yapılabilecek aktivitelerin belirlenmesi,
• Tıbbi hataların korkusuzca ve çekinmeden rapor edilebildiği ve cezalandırılmadığı bir ortamın yaratılmış olması,
• Riske açık uygulamalarda her düzeyde çözümlerin üretiliyor olması,
• Hasta güvenliği konusuna kuruluşun kaynak ayırması.

  

Hasta Güvenliği İçin 7 Adım: Hasta güvenliği kültürü yaratma

•  Açık ve hatalardan ders alınabilen bir hasta güvenliği kültürü yaratılmasına çalışılmalıdır.
• Hasta güvenliğinin kurumun liderleri için en önemli öncelik olduğunun ve bu amaçla takım çalışmasının en üst düzeye çıkarıldığının gösterilmesi sağlanmalıdır.
• Klinik uygulamalar, işlemler, süreçler ve çalışma koşullarının devamlı değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışma ile risk yönetimi ele ele götürülmelidir.
• Hasta güvenliği raporları ve seyri düzenli olarak duyurulmalıdı Bildirim ve güvenliği arttırıcı karar-verme mekanizmalarının geliştirilmesi ve kullanılması teşvik edilmelidir.
• Hasta ve hasta yakınları kendi güvenliklerini korumaları ve geri bildirimde bulunmaları için özendirilmeli ve eğitilmelidirler.
• Ortaya çıkan “durumlar” sistematik olarak değerlendirilmeli ve sürekli öğrenme ve sistemlerin iyileştirilmesi konusunda rehber alınmalıdır.
• Alınacak önlemlerin hatırlamaya dayalı ve cezalandırıcı olmamasına özen gösterilmelidir.

 

Hasta Güvenliği Kültürü Yaratmada Lider Davranışları Nasıl Olmalıdır?

 Kurumsal kültürün en önemli konularından birisi “hasta güvenliği” olacak ise, kurum lider ve liderlerinin bu kavramı desteklediklerini ortaya koymaları gerekir. Yapılması gerekenler aşağıda sunulmuştur.

• Hasta güvenliği konusunun herkesin sahiplenmesi gereken bir konu olduğunun ilan edilmesi,
• Hasta güvenliği konusunda liderler, çalışanlar ve hastalar arasında açık iletişimin teşvik edilmesi,
• Çalışanlara hasta güvenliğini tehdit eden işlemleri belirleme ve azaltma konusunda sorumluluk devri,
• Hasta güvenliği için kaynak ayrılması,
• Tüm çalışanların hasta güvenliği konusunda sürekli eğitiminin sağlanması,
• Yüksek riskli ve hata yapılabilecek aktivitelerin belirlenmesi,
• Tıbbi hataların korkusuzca ve çekinmeden bildirilebildiği ve cezalandırılmadığı bir ortamın yaratılması,
• Riske açık uygulamalarda her düzeyde çözümlerin üretilebileceği bir çevrenin yaratılması,
• Hasta güvenliği konusuna kurumca kaynak ayrılması,
• Hasta güvenliği kültürünün yaratılabilmesi ve kalıcı olabilmesi için liderlik yapılması.

 

Hasta Güvenliğini İyileştirmenin Önündeki Engeller Nelerdir?

 Hasta güvenliği kültürünün yerleştirilmesindeki en önemli engeller şunlardır:

 

• Sağlık hizmetinin çok karmaşık hale gelmesi,
• “Hoşgörü kültürü” eksikliği
  • İnkar
  • Profesyonel otorite
  • Kendini beğenmişlik, durumdan memnun olma
  • Hata yapmaya karşı gösterilen tepki
  • Korku
• Konu ile ilgili eğitim yetersizliği,
• Hataların rapor edilmesinin hiçbir şeyi değiştirmeyeceği algılaması.

 

Tıbbi hataların bildirilmesinin cezaya yol açacağı bir ortam yaratılmasından kaçınılmalıdır. Eğer tıbbi uygulama hatalarının veya hasta güvenliği ihlallerinin bildirilmesi sonunda hata yapan kişi veya bildirenin ceza alma durumu olursa veya kişi bazlı eğitim uygulanırsa, hata bildirimi çok ciddi olarak azalmaktadır. Bunun yerine genel eğitim verilmesi önerilmektedir.

Sonuç olarak, hepimiz hata yapabiliriz. Kişilere değil,  sisteme odaklanmalıyız. Zarar/hasar sistemdeki hataların sonucunda ortaya çıkmaktadır. Kişiler arası iletişime odaklanılmalıdır; Endişemiz varsa söyleyelim. Diğerlerinin sözlerini dinleyelim, duymak yetmez! İçinde çalıştığımız sistem için her türlü sorumluluğu kabullenelim.

 

Hasta Güvenliği Programları Kalite İyileştirme Programlarının bir parçasıdır.

H. Erdal Akalın

İlgilenenlere Öneriler

 Free from Harm: Accelerating Patient Safety Improvement Fifteen Years after “To Err Is Human”, the National Patient Safety Foundation, 2015.

Cooper MD. Towards a model of safety culture, Safety Science, 2000.

 

Pizzi LT, Goldfarb NI, Nash DB. Promoting a culture of safety, Making Health CareSafer. AHRQ Publication 01-E058, 2001.

 

IoM, Comprehensive patient safety programs in health care settings, Patient Safety, IoM The National Academies 2004.

 

Seven steps to patient safety, NHS, National Patient Safety Agency, 2004.

 

VanGeest and Cummins, An educational needs assessment for improving patient safety, National Patient Safety Foundation, White Paper Report 3, 2003.

 

Çakmakçı M, Akalın HE (editörler). Hasta Güvenliği: Türkiye ve Dünya, Füsun Sayek TTB Raporları/Kitapları-2010, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, 2011.