Bundan 6 ay kadar önce New England Journal of Medicine’da bir yazı yayınlandı; “Putting Quality on the Global Health Agenda”. İki Harvard üniversitesi bilim insanı tarafından yazılan makale çok ışık tutucu! Tartışılan konulara kısaca göz atalım.
Her ne kadar yüksek-kaliteli sağlık hizmetinin tek bir tanımı yoksa da, çoğunluk Institute of Medicine’nın raporunda belirlenen altı anahtar özelliği yüksek-kaliteli sağlık hizmetinin ana unsurları olarak kabul etmektedir. Bu özellikler şunlardır:
- Güvenli (safe),
- Etkili (effective),
- Hasta-odaklı (patient-centered),
- Verimli (efficent),
- Zamanında (timely) ve
- Eşit (equitable).
Tüm bu özellikler çok önemlidir. Yapılan çalışmalar özellikle ilk üç özellikte ciddi yetersizlikler olduğunu göstermektedir.
Hasta güvenliği son derecede kritik bir konudur. Daha önce bu sitede konu ile ilgili değişik yazılar sunulmuştur. Dr. Metin Çakmakçı ile birlikte editörlüğünü yaptığımız bir de kitap yayınlandı. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) yaptığı çalışmalara göre hasta güvenliği ihlalleri, tıbbi uygulama hataları, medikasyon hataları, yanlış veya geç tanı koyma, sağlık hizmeti ilişkili infeksiyonlar düşük ve orta gelirli ülkelerde en önemli ölüm ve düşük kaliteli yaşama neden olan faktörlerdir.
Çoğu zaman da verilen sağlık hizmeti etkili olamamak-tadır. Bu konudaki en önemli etken yanlış veya geç tanı koyma sorunudur. Angina, astım, çocukluk çağı ishaller gibi sorunlar tanı koyma sorunlarının başında gelmektedir. Sonuçta yanlış veya uygun olmayan tedavi ölüme, tedavinin başarısız olmasına ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır.
Hasta-odaklılık tüm dünyada üzerinde çok durulan konulardan birisidir. Bunun sağlanabilmesi için yapılması gereken en önemli değişiklik, doktor ve sağlık çalışanlarının hastaya yeterli zamanı ayırabilmelerinin sağlanmasıdır. Nicelik öncelikli sağlık hizmeti sunumlarının en kısa sürede nitelik bazlı ve değerlendirmeli hizmet sunumu şekline geçirilmesi gerekmektedir.
Bu üç konuda belirlenmiş çeşitli değerlendirme metrikleri veya indikatörleri vardır. Kanıta-dayalı indikatörler tüm sağlık politikası uzmanları tarafından kabul edilmiştir. Örnekleri aşağıda sunulmuştur:
Hasta güvenliği: Medikasyon hataları hızı, hastane-infeksiyonları hızı, cerrahide unutulan yabancı maddelerin sayısı gibi.
Etkili sağlık hizmeti sunumu: Servikal-kanser tarama hızı, diabetiklerde kan şekeri kontrolü (HbA1c), çocuk ishallerinin uygun tedavi oranı gibi.
Hasta-odaklılık: Hastanede alınan hizmetin genel değerlendirilmesi, sağlık çalışanlarının hasta ve hasta yakını ile olan iletişimlerinin değerlendirilmesi, hastanın sağlığı ile ilgili kararlara katılımı, hizmetin alındığı kurumun hastalar tarafından başkalarına önerilme oranı gibi.
Neler yapılabilir? Öncelikle daha önceki yıllarda verilen hizmetin kalitesini ölçmek için yeterli metrik veya indikatör yoktu. Ancak son 10 yılda yeterince kanıta-dayalı çalışma ile, kullanılması gereken metrik veya indikatörler belirlenmiştir. Bu nedenle en kısa zamanda bu indikatör veya metriklerin kullanılmaya başlanması ve iyileştirmenin izlenmesi gerekmektedir.
İkinci olarak belirlenmiş olan indikatör ve metriklerin kalite iyileştirmenin değerlendirilebilmesi için toplanması ve analizi gerekmektedir. Bunun için yeni teknolojilerden (digital teknolojiler) en kısa sürede toplumun ihtiyaçlarına uygun bir şekilde yararlanılmalıdır. Bunların başında hastane infeksiyon hızları, belli hastalıklarda bulguların izlenmesi (kan şekeri, kan basıncı gibi), çocuk ve erişkin aşılama hızları ve hasta deneyimleri gelmelidir.
Son olarak da “kültür değişimi” ile “değişime direnç” sorununu çözümlemek gerekmektedir. Sağlık hizmetinde kalite iyileştirme bir kültür değişimi programıdır. Doktorlar başta olmak üzere tüm sağlık çalışanlarının kanıta-dayalı tıp uygulamaları, hasta güvenliği, hasta memnuniyeti, toplam kalite iyileştirme ve iletişim gibi konularda eğitilmesi ve neden eğitildiklerini de anlamaları gerekmektedir.
Bu konuların ülkemiz sağlık hizmeti sunumunda da önemli yerleri olduğunu hiç şüphesiz hepimiz kabul etmekteyiz. Ancak sorunları çözmek için ne kadar çalışıyoruz, bilmiyorum. En kısa sürede pratik sonuçları da beraberinde getirecek kalite iyileştirme programlarının gündeme gelmesi ve uygulanması dileği ile.
H. Erdal Akalın
İlgilenenlere Öneriler:
Kirstin W. Scott, and Ashish K. Jha. Putting Quality on the Global Health Agenda. N Engl J Med 2014;371:3-5.
Jamison DT, Summers LH, Alleyne G,etal. Global health 2035: a world converging within a generation. Lancet 2013;382:1898-955.
Jha AK, Larizgoitia I, Audera-Lopez C, Prasopa-Plaizier N, Waters H, Bates DW. The global burden of unsafe medical care: analytic modelling of observational studies. BMJ Qual Saf 2013;22:809-15.
Hasta Güvenliği: Türkiye ve Dünya, Metin Çakmakçı ve H. Erdal Akalın (editörler), Füsun Sayek TTB Raporları/Kitapları-2010. TTB Yayınları 2011