Ulusal Hasta Güvenliği Vakfı (National Patient Safety Foundation) her yıl Mart ayının ilk haftasını hasta güvenliği farkındalık haftası olarak tanımlamıştır. Bu hafta süresince hasta güvenliği konusunda hem sağlık çalışanlarına hem de hasta, hasta yakını ve toplumun tüm üyelerine bilgi verilmektedir.
Tıbbi uygulama hataları veya hasta güvenliği ihlali konusu Institute of Medicine’ın birbiri arkasına yayınladığı raporlar ile tüm dünyada önemli bir sağlık sorunu olarak gündeme yerleşti. IOM’in ilk raporu Amerika Birleşik Devlet’lerindeki iki önemli çalışmaya dayanılarak hazırlandı. Hastaneye yatan hastalarda yapılan iki çalışmada, yan etki veya tıbbi bakım sırasında bir hata görülme sıklığı %2.9 ve %3.7 bulunmuştur. Bunların %58 ve %53’ü önlenebilir tıbbi hatalar olarak tanımlanmıştır.
Bunlar geçen yıl konu ile ilgili yazdığım yazıdan alınmıştır. Değişen bir şey var mı?Bizde pek yok, ama sağlık hizmeti sunumunda sayı veya niceliğe değil de değer yada niteliğe önem vermeye başlayan sağlık sistemlerinde önemli gelişmeler var. Bunlardan birisi “American College of Physicians”nin (Amerikan İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği) resmi yayını olan Annals of Internal Medicine, 5 Mart 2013tarihli sayısında iki editorial yazı yayınladı, konu ile ilgili olarak. Bununla da kalmadı ve aynı gün “Hasta Güvenliği” konusunu işleyen bir ek sundu, okuyucularına. Konunun tüm uzmanlarının katkıda bulunduğu tam 11 makale yer alıyor bu ekte. Hasta güvenliği konusuna gönül vermiş herkezin bu yazıları okumasını öneririm.
Annals of Internal Medicine’ındaki editorial yazıların ilkinde Dr. Wathcer ve Dr. Pronovost, her ikisi de hasta güvenliği konusunun en önemli liderleri olarak kabul edilmektedirler, ele alınan başlıkları şu şekilde özetlemişler: Tanısal hataların azaltılması, sağlık kurumlarındaki düşme, bası ülserleri ve deliriumun önlenmesi, bakım devir süreçlerinin ve ilaç güvenliğinin iyileştirilmesi, hasta güvenliği kültürünün yerleştirilmesi, hızlı-müdahale ekiplerinin kurulması ve uygulamaya başlamaları, hemşire-hasta oranlarının klinik sonuçlara etkilerinin gözden geçirilmesi ve simulasyon eğitim ve deneyimlerinin hasta güvenliğini iyileştirmedeki yeri.
Benim için önemli olan bazı yeni konular var tartışılan. Bunlardan birincisi “tıbbi uygulama hataları” olarak “tanısal hatalar” yani “yanlış tanı”! Yapılan çalışmalar antemortem tanıda hata oranlarının ortalama %23.5 (%4.1-%49.8) olduğunu göstermekte. Hatalı veya yanlış teşhisin ölüme neden olabileceği de bu çalışmalarda çok açık bir şekilde ortaya konuyor. Hastalığa spesifik çalışmalarda, hastaların %2 ila %61’inde atlanmış veya geç konmuş tanı nedeni ile sorunlar yaşandığı saptanmıştır. Pediatristlerde yapılan bir çalışma, bu hekimlerin %54’ü en az ayda bir tanı hatası yaptıklarını ve yapılan bu hatalar nedeni ile yılda en az bir kez ciddi bir sonuç ile karşılaştıklarını göstermiştir. Bu sorunların meydana gelmesinde en önemli nedenler arasında hikaye alma, fizik inceleme ve bilgilenmedeki yetersizlik ve eksiklikler ile yetersiz sağlık hizmeti koordinasyonu başı çekmektedir.
Annals of Internal Medicine makalesinde atlanmış, gecikmiş veya yanlış konulan tanıların uygun olmayan tetkik ve tedaviye, kötü klinik sonuçlara ve artmış maliyete neden olabileceğini belirtmektedir. Bu hataları azaltmak için eğitim, altyapı, informasyon teknolojisi, kanıta dayalı tanı ve tedavi uygulamaları ve kurumsal hasta güvenliği kültürünün geliştirilmesi önerilmektedir.
İkinci önemli konu ise “simulasyon ile eğitim”! Çoğu tıp eğitimi ile uğraşanların söyledikleri “bir kere gör, bir kere yap, bir kere öğret” modeli artık kabul gören bir eğitim yöntemi değildir. Bunun yerini “simulasyon eğitimi” ve “simulasyon ile deneyim kazanma” yöntemi almıştır, almaktadır. Yapılan çalışmalar “simulasyon eğitimi”nin hasta güvenliğini arttırdığını göstermiştir. Bu nedenle hem tıp ve hemşirelik öğrencilerinin, hem de genç hekimlerin işlemleri önce simulasyon model ve maketlerinde uygulamalarının hasta güvenliği için mutlaka uygulanması gereken eğitim yöntemi olduğu kabul edilmekte ve bu uygulamalar daha iyi sağlık çalışanı yetiştirmek için uğraşan eğitim kurumlarında uygulanmaktadır.
Son konu ise “kurumsal hasta güvenliği kültürü”! Hastane ve diğer sağlık kurumlarında hasta güvenliği ve kalite iyileştirme çalışmalarında başarılı olmada en önemli faktör “kurumsal hasta güvenliği kültürü”nün var olmasıdır. Yapılan çalışmalar bu kavramın hata raporlanması, hata ve yan etkilerin azalması ve mortalitenin düşürülmesi ile el ele gittiğini göstermiştir. Kurumsal hasta güvenliği kültürünün geliştirilmesi ve benimsenmesi hastane veya sağlık kurumu liderlerinin en önemli görevi ve sorumluluğu olmalıdır.
“Kurumsal hasta güvenliği kültürü”nü geliştirebilmek için, riskli süreçler ve işlemler için “demet” (bundle) ve kontrol listesi (checklists) uygulamalarının, takım olma eğitimlerinin, yönetici hasta ortamları vizitlerinin, yüksek riskli hizmet alanlarında (yoğun bakım, ameliyathane gibi) özel eğitim geliştirme programlarının uygulanması önerilmektedir.
Dr Çakmakçı ve Dr. Akalın’ın editörlüğün hazırlanan raporda da benzer konular detayları ile tartışıldı. Ancak hala ülkemizdeki çoğu hastanede ve diğer sağlık kurumlarında “hasta güvenliği kültürü”nün yeterli düzeyde olduğunu iddia edemeyiz. Kalite iyileştirme ve hasta güvenliği ile ilgili düzenlemeleri yapabilmek için fiziksel, finansal, teknolojik ve insan gücü alt yapılarının iyileştirilmesi şarttır. Bu konularda yapılan çalışmalara rağmen oldukça ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Sağlık sisteminin başarısını sayısal verilerle yani nicelikle değil, klinik sonuçlarla, yani sunulan hizmetin değeri ve niteliği ile değerlendirmeye başlarsak, o zaman bu kavramları daha iyi anlayacağız ve biz de bu konularda başarılı olmaya başlayacağız.
H. Erdal Akalın
İlgilenenlere Öneriler
National patient safety foundation
Institute of Medicine, To Err is Human, IoM 2000
Institute of Medicine, Crossing the Quality Chasm, IoM 2001
Institute of Medicine, Patient Safety, IoM 2004
www.iom.edu
Annals of Internal Medicine
http://annals.org/journal.aspx
Wachter RM, Pronovost PJ, Shekelle PG. Strategies to Improve Patient Safety: The Evidence Base Matures, Ann Intern Med. 2013;158:350-352.
McDonald KM, Matesic B, Contopoulos-Ioannidis DG, et al; Patient Safety Strategies Targeted at Diagnostic Errors; A Systematic Review, Ann Intern Med. 2013;158:381-389.
Goldhaber-Fiebert SN, Ho LA, and McDonald KM. Simulation Exercises as a Patient Safety Strategy: A Systematic Review, Ann Intern Med. 2013;158:426-432.
Weaver SJ, Lubomksi LH, Wilson RF, et al. Promoting a Culture of Safety as a Patient Safety Strategy: A Systematic Review, Ann Intern Med. 2013;158:369-374.
Çakmakçı M, Akalın HE (editörler). Hasta Güvenliği: Türkiye ve Dünya, Füsun Sayek TTB Raporları/Kitapları-2010, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, 2011.