Tüm dünya nüfusunun yaşlandığı bir gerçek. Özellikle gelişmiş toplumlarda ortalama yaşam süresinin uzaması, doğum hızının azalması sonucunda yaşlı nüfusta hızlı bir artış olduğu açık. Bunun bir sonucu da yaşlanan iş gücü olarak karşımıza çıkıyor. Gelişmekte olan toplumlarda hızla yükselen işsizlik oranları, özellikle de gençlerde, ciddi sorunlar yaratıyor. Bunun bir nedeninin de yaşlanan işgücü olduğu ileri sürülmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) doktorların %23’ü 60 yaş ve üstü, İngiltere’de sağlık çalışanlarının yaklaşık yarısının 50 yaş ve üstü olduğu görülmektedir. Türkiye’de TUIK’in 31 Aralık 2010’da yayınladığı rapora göre doktora derecesi olanların yaklaşık %20’si 55 yaş ve üzerindedir. Bunların büyük bölümünün hekimler olduğu kabul edilmiştir. Bütün bunlar ve benzeri raporlar tüm dünyada yaşlanan bir doktor ve sağlık çalışanı sorunun ile olabileceğine işaret etmektedir.
Son yıllarda ABD’de American Medical Association’ın da (AMA) içinde olduğu ciddi çalışmalar başlatılmıştır. Özellikle cerrahi alanlarda yapılan çalışmalarda yaşlı cerrahların (65 yaş ve üstü) sorumlu olduğu kompleks cerrahi girişimler sonrasında mortalitenin daha yüksek olduğu, ancak diğer cerrahi girişimlerde bir fark bulunmadığı rapor edilmiştir. AMA ve bazı üniversiteler koknitif fonksiyonlarda değişiklikler, beceri düzeyinde azalma, hızlı karar alma/verme sorunlarının olabilirliği gibi sorunları dile getirmektedirler. Bütün bunlar yaşlanan doktorların bir hasta güvenliği sorunu yaratıp yaratmayacağı tartışmalarını getirmektedir. Bazı üniversitelerin 65 yaş sonrası zorunlu kıldığı koknitif fonksiyon testi, mahkemelerce doğru bulunmamıştır. Buna karşın oldukça fazla sayıda konunun otoritesi, koknitif fonksiyon testlerinin, beceri ölçmenin ve fiziksel durumun 65 veya 70 yaşından itibaren gözden geçirilmesi konusunda birleşmektedirler. Bu tartışmaların hepsindeki ortak konu ise hasta güvenliğidir.
Bizde zaten az olduğu iddia edilen doktor sayısı ile bu tartışmalar daha başlamadı bile. Ancak toplumla paralel bir şekilde sağlık çalışanı insan gücümüz de, özellikle hekimlerimiz, yaşlanmaktadır. İnsan gücü planlarımızı buna göre yapmamızda, 65 yaş üzeri hekimlerimizle ilgili ne gibi bir yaklaşım geliştireceğimize yönelik çalışmalarımıza şimdiden başlamamızda yarar olabilir.
Bu konuya neden değindim? Ben Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi 1970 mezunlarındanım. Bizim sınıfın büyük bir bölümü bu yıl 70 yaşını bitirdi. Bir bölümümüz de (ben de dahil) artık tam gün çalışmamaya, hatta hiç çalışmamaya karar verdik. Peki bazılarının dediği gibi hala katkıda bulunabileceğimiz alanlar yok mu?
Bu konuda da oldukça ilginç gelişmeler var dünyada. En önemli öneri “deneyimlerinden faydalanın”! Peki nasıl olacak? Sağlık dışı bazı alanlarda daha erken yaşlarda emeklilik sık rastlanılan bir olay. ABD’de bir sağlık kurumu bundan örnek alarak emekli olan çalışanlarını yılda 1000 saatten fazla olmamak şartı ile “part-time” çalıştırma programı geliştirmiş. Birkaç önemli yararlı noktayı hemen görmüşler: deneyim paylaşımı, kurumsal kültürün sürekliliği, beceri geliştirmede hızlanma, genç çalışanlarda eksikliği sıkça görülen “mentor” bulma kaygısının azalması!
Doktorlar için de aynı öneriler var. Klinik uygulamaları bırakan bir hekimin “mentor” olarak “part-time” görev almasının hem kendisi hem de genç hekimler için çok yararlı olduğu görülmüş. Bazı tıp fakültelerinde emekli öğretim üyelerinin hafta bir veya iki gün asistanlarla vakit geçirmesi, vaka tartışmalarına girmesi, tezlerini son hale gelmeden tartışması veya araştırma rehberliği yapması çok yararlı bulunmuş. Bir başka örnek Stanford’tan, sağlık politikaları merkezinde emekli öğretim üyelerinin bir araya getirildiği çalışma grupları oluşturulmuş.
Hiç merak ettiniz mi yaşlanan yarış atlarına ne oluyor? Yarış atlarının yarışma ömrü 6-7 yaşına kadardır. Atlar bundan sonra bir 20 yıl daha yaşayabilirler. Geriye kalan yıllarda neler oluyor bu yarış atlarına?
Yaşlanan doktorların, sağlık çalışanlarının da eminim, isterlerse yararlı olabilecekleri oldukça önemli alanlar var, hasta bakımı dışında.
Hepimize sağlıklı ve mutlu nice yaşlar ve yıllar dilerim.
H. Erdal Akalın
İlgilenenlere Öneriler
Leigh Page. Should Doctors Be Tested for Competence at Age 65? Medscape. Oct 28, 2015.
Alexandria Wilson Pecci. Strategies for Managing Aging Clinicians HospitalsHospitals take steps to protect patient safety. Medipage Today, PRIMARY CARE 11.15.2015.
Schenarts PJ, Cemaj S. The Aging Surgeon: Implications for the Workforce, the Surgeon, and the Patient. Surg Clin North Am. 2016 Feb;96(1):129-38.
Cheryl Clark. Aging Doctors: Time for Mandatory Competency Testing? Medpage Today, June 29, 2015.
Robert G Adler and Conn Constantinou. Knowing-or not knowing-when to stop: cognitive decline in ageing doctors. MJA 2008; 189: 622–624.
Joel M. Kupfer. The graying of US physicians: Implications for quality and future supply of physicians. JAMA Published online December 28, 2015.
Christopher Farrell. Boomerang Boom: Firms Tapping Skills of the Recently Retired. New York Times, December 16, 2016.
Emily Feldman. Life After Racing: From Stud to Slaughter. NBC, May 9, 2013.